Kumluca ve Finike yörelerinde tarımda kullanılan azotlu gübrelerin çevre kirliliğine etkileri

Abstract

Bu çalışma, Kumluca ve Finike yörelerinde tarımda kullanılan N'lu gübrelerin çevre kirliliği üzerine olan etkilerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla, yörede Washington Navel portakal yetiştiriciliği yapılan, üç adet kapalı ve bir adet açık drenaj sistemine sahip dört adet turunçgil bahçesinden ve kapalı drenaj sistemine sahip bir cam seradan üç farklı dönemde (20 Ekim 1993, 12 Ocak 1994, 05 Nisan 1994) toprak, artezyen ve drenaj suyu örnekleri ile yöredeki belli başlı kaynak, dere ve şebeke suyu örnekleri alınmıştır. Birinci dönemde alınan toprak örneklerinde pH, CaCCto, eriyebilir toplam tuz, bünye, organik madde, N, P, K, Ca, Mg, Na ve B analizleri, yine aynı dönemde alınan su örneklerinde EC, pH, Ca, Mg, Na, K, CO3, HCO3, Cl, SO4 analizleri yapılarak, % Na ve SAR değerleri hesaplanmıştır. Nitrat analizleri ise her üç dönemde alınan toprak ve su örneklerinde yapılmıştır. Toprakların pH'ları turunçgil bahçelerinde hafif alkalin, serada ise alkalin karekterdedir. Kireç kapsamları, bahçelerde çok yüksek, sera topraklarında ise yüksek düzeyde bulunmuştur. Eriyebilir toplam tuz yönünden ise hem sera hem de bahçe topraklarında bir sorunun bulunmadığı belirlenmiştir. Toprak örneklerinin bünyeleri turunçgil bahçelerinde killi tın ve tın, serada ise kumlu tın olarak saptanmıştır. Organik madde içerikleri bakımından, bahçe topraklarının humusça fakir ve az humuslu, sera toprağının ise humusça fakir olduğu belirlenmiştir. Turunçgil bahçelerinden ve seradan alınan toprakların makro besin elementi bakımından yeterli olduğu saptanmıştır. Bahçe topraklarının NO3" içerikleri 5.01-100.94 ppm değerleri arasında, sera toprağının NOa" içeriği ise 166.42-499.46 ppm değerleri arasında değişim göstermiştir. incelenen su örneklerinin pH değerlerinin nötr ve orta derecede alkali karekterde olduğu, tuzluluk değerleri bakımından bütün su örneklerinin C2 sınıfına (Orta Tuzlu), SAR değerleri bakımından ise Sİ sınıfına (Az Sodyumlu) girdiği belirlenmiştir. Su örneklerinin % Na, Cl, SO* ve B içerikleri bakımından birinci sınıfa ( % Na< % 40, Cl< 3 me/1, S04< 4. me/1 ve B< 0.5 ppm) girdikleri saptanmıştır. Su örneklerinde N03"içeriklerinin, artezyen sularında 2.00-38.40 ppm, drenaj sularında 13.00-250.00 ppm, kaynak sularında 1.50-4.00 ppm, dere sularında 1.90- 69.45 ppm ve şebeke sularında 2.09-13.31 ppm arasında değişim gösterdiği belirlenmiştir. 79Araştırmada incelenen, içme suyu sağlanan yeraltı ve kaynak sularının NO3" içerikleri WHO'nun (Dünya Sağlık Teşkilatı) içme suları için bildirdiği 50 ppra sınırı ile karşılaştırıldığında bu sınırın altında bulunduğu görülmektedir. Ancak, Kumluca ilçesinde su örneği alınan Kavur deresi suyunun (69.45 ppm) ve domates üretimi yapılan cam seradan alınan drenaj suyunun (250.00 ppm) yüksek oranlarda NOa* içerdiği saptanmıştır.^. Ayrıca, yörede turunçgil bahçelerinden ve seradan farklı iki derinlikten alınan toprak örneklerinin genelde ikinci derinliklerinde daha yüksek pranda NO3" içermesi, yörede aşırı N'lu gübrelemeden kaynaklanan NO3" yıkanmasının önemli boyutlarda olduğunu göstermiştir. Bunun yanında, yöre topraklarının bünye bakımından genelde orta ve kaba bünyeli (killi tın, tın ve kumlu tın) olmasının yıkanmayı artırıcı yönde etkilediği düşünülmektedir. Kumluca ve Finike ilçelerinin bütün bu özellikleri dikkate alındığında, eğer tarımsal üretimin tüm aşamalarında yeterince önlem alınmazsa, yakın gelecekte içme suyu sağlanan yeraltı aküferlerinde ve kaynaklarda NO3" kirlilik düzeyinin daha yüksek boyutlara ulaşacağı söylenebilir.