Antalya ortam havasındaki PM 2.5 ve PM 10’a bağlı metal konsantrasyonlarının ve kaynaklarının belirlenmesi

Abstract

Bu çalışmada, Antalya'da Temmuz 2014 - Temmuz 2015 tarihleri arasında çapı 2,5 µm'den küçük (PM2,5) ve çapı 2,5-10 µm arası partikül maddeler (PM2,5-10) iki günde bir kez 24 saat boyunca Antalya'da bulunan Akdeniz Üniversitesi Mühendislik Fakültesi çatısına yerleştirilen örnekleyici ile toplanmıştır. Toplanan örnekler enerji ayırımlı X-ray floresan (EDXRF) yöntemiyle analiz edilmiş ve Na, Mg, Al, Si, S, K, Ca, Ti, V, Mn, Fe, Cu, Zn, As, Pb olmak üzere toplamda 15 elemente bakılmıştır. İnce (PM2,5) ve kaba (PM2,5-10) fraksiyonlardaki bütün elementler için istatistiksel parametreler hesaplanmıştır. Ti, Ca, Al ve Na gibi toprak kaynaklı elementler çoğunlukla kaba fraksiyonda görülmüştür. Diğer taraftan S, As, Zn, Pb gibi antropojenik elementlerin konsantrasyonları ince fraksiyonda daha yüksek bulunmuştur. Bu çalışmada elde edilen element konsantrasyonları dünyanın çeşitli yerlerinde yapılan çalışmalar ile karşılaştırılmıştır. Neredeyse tüm elementlerin konsantrasyonları literatürdeki değerler ile karşılaştırılabilir bulunmuştur. Kirlilik kaynaklarının belirlenmesi amacıyla kaba ve ince partikül boyutu için Pozitif Matris Faktorizasyonu modeli (PMF) ayrı ayrı uygulanmıştır. Potansiyel Kaynak Katkı Fonksiyonu (PKKF) ve Koşullu Olasılık Fonksiyonu (KOF) analizleri kullanılarak kaynak bölgeler tespit edilmiş, bölgesel ve uzun mesafeli taşınımlar ile gelen kirleticiler birbirinden ayrılmıştır. PMF analizi sonucunda hem ince hem de kaba partikül boyutu için beşer faktör belirlenmiştir. İnce partikül boyutu için belirlenen faktörler Mn madeni emisyonları, ikincil kükürt, yanma kaynaklı emisyonlar, deniz emisyonları ve toprak emisyonları; kaba partikül boyutu kaynaklar ise toprak emisyonları, yanma kaynaklı emisyonlar, deniz tuzu, Mn maden emisyonları ve yol tozu olarak adlandırılmıştır. İnce partikül boyutunda yanma, kaba partikül boyutunda ise yol tozu en önemli faktörler olarak belirlenmiştir.