Kuvvet kullanma yasağı kapsamında devletlerin bireysel meşru müdafaa hakkı

Abstract

Uluslararası hukukta devletlerin meşru müdafaa hakkı, kuvvet kullanma düzeninde ve uluslararası ilişkilerde çok önemli ve hassas bir yere sahiptir. Zira temel gayesi uluslararası barış ve güvenliği sağlamak olan uluslararası hukukta, emredici bir kural olan kuvvet kullanma yasağının istisnası meşru müdafaa hakkı kapsamında kuvvet kullanılabilmesidir. Kuvvet kullanma yasağı gibi temel bir ilkenin istisnası olması, meşru müdafaa hakkının çeşitli açılardan tartışılması gereğini doğurmaktadır. Çalışmanın amacı, devletlerin bireysel meşru müdafaa hakkının ve şartlarının değerlendirilmesi ile sınırlarının çizilmesi ve dolayısıyla bu hakkın kötüye kullanılmasının engellenmesine katkıda bulunmaktır. Bu bağlamda, iki bölümden oluşan bu çalışmanın ilk bölümü, meşru müdafaa hakkının istisnası olduğu kuvvet kullanma yasağı kuralı incelenmiştir. İlk bölümde, öncelikle kuvvet kullanma yasağının tarihsel gelişimi işlenmiştir. Kuvvet kullanma yasağı kuralının tarihsel gelişiminin ardından, bu kuralın hukuki niteliği ve kapsamı incelenmiştir. Anılan kuralın hukuki nitelik açısından, BM Antlaşması'ndaki yeri ve emredici kural özelliği ele alınmıştır. Yasağın hukuki niteliği değerlendirildikten sonra, yasağın kapsamına giren kavram ve fiiller tespit edilerek çeşitli sorun ve ayrımlara göre inceleme konusu yapılmıştır. İkinci bölümde ise, kuvvet kullanma yasağının temel istisnası olan meşru müdafaa hakkı değerlendirilmiştir. İkinci bölüm kapsamında, öncelikle uluslararası örf-adet hukuku kapsamında incelenen meşru müdafaa hakkı, ardından BM sistemi kapsamında ele alınmıştır. Meşru müdafaa hakkının, hem uluslararası örf-adet hukukunda, hem de BM Antlaşması'nda yer alan şartlarına ve sınırlarına değinilmiş olup, yeri geldikçe Uluslararası Adalet Divanı kararlarına ve değerlendirmelerine de yer verilerek, bilgilerin somutlaştırılmasına çalışılmıştır. Son olarak da BM sisteminin Türk hukukundaki yansıması incelenmiştir. Bu kapsamda, Türk Anayasal düzeni ile Türkiye Büyük Millet Meclisi kararları ışığında meşru müdafaa hakkı inceleme konusu yapılmıştır.