Osmanlı yenileşme hareketleri döneminde çocuk eğitimi

Abstract

u çalışmada Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan başlayarak çocuk eğitimi veren kurumların yapısında meydana gelen değişimler ve devletin modernleşme sürecinin çocuk eğitimi üzerindeki etkileri incelenmiştir. Osmanlı Devleti'nde 4-12 yaş arası çocukların eğitimi klasik ve modern dönem olarak iki döneme ayrılmaktadır. Bu çalışmada bu iki dönemin karakteristik özelliklerinden bahsedilerek modernleşme dönemi üzerinde ağırlıklı olarak durulmaktadır. Osmanlı Devleti'nde ilk dönemlerde ilköğretim görevini üstlenen kurumlar mahalle mektepleridir. Osmanlı Devlet tarihinde ilk örneklerinin Bursa'da açıldığı, Fatih Sultan Mehmet Dönemi'nde İstanbul'da yaygınlaşan çocuklara Kur'an-ı Kerim ve ilmihal bilgilerinin verildiği mahalle mekteplerinin geçmişi Selçuklulara kadar dayanmaktadır. İlköğretim seviyesinde yeni usül eğitim veren kurumlar açılmasına rağmen mahalle mektepleri ikinci bir kurum olarak Osmanlı'nın yıkılışına kadar hep var olmuştur. Eğitimde ilköğretim kurumu olma görevini mahalle mekteplerinin yükseköğretim kurumu olma görevini de medreselerin üstlendiği klasik dönem Tanzimat dönemi ile birlikte son bulmuştur. Bu dönem çocuk eğitiminde devlet seviyesinde ciddi adımların atıldığı bir dönem olmuştur. Pratikte çok fazla ilerleme kaydedilemese de teori de önemli kararlar alınmıştır. Tanzimat döneminde ilköğretimde yeni usül eğitim veren İbtidai mektepleri ve taşrada mahalle mekteplerin eksikliklerini tamamlamak için rüştiyeler açılmış ve eğitimde hiyerarşik bir düzen oluşturma fikri ortaya atılmıştır. Maarif teşkilatının oluşum süreci başlamıştır. Karşılaşılan çeşitli güçlükler nedeniyle birçok tasarı hayata geçirilememiştir. Tanzimat döneminde ortaya atılan fikirler II. Abdülhamit döneminde uygulamaya geçirilmiştir. Devlet yeni okulların açılması için bir bütçe ayırmış ve ilköğretim yaygınlaştırılmıştır. Devlet sınırları içindeki bütün çocukların ilköğretime devam etmesi için çalışılmış ve maarif teşkilatı taşrada kurumsallaşmaya gitmiştir. II. Meşrutiyet dönemi de ilköğretimde yapılan çalışmaların devam ettiği bir dönem olmuştur. Bu dönem anaokullarının ülkemize getirildiği bir dönem olması nedeniyle de önem taşımaktadır. II. Meşrutiyet eğitimde millileşmenin görüldüğü bir dönemdir. Osmanlı Devleti'nin son günlerine denk gelen bu dönemde çocuk eğitimi adına önemli adımların atıldığı ve Cumhuriyet dönemine de öncülük edecek çalışmalar yapılmıştır.