Bazı guava genotiplerinin karakteristik özelliklerinin belirlenmesi ve melezleme olanaklarının araştırılması

Abstract

Tropik meyve türlerinin yetiştiriciliğine olan eğilimler, son yıllarda ülkemizde artış göstermeye başlamıştır. Bu meyve türleri ile ilgili olarak ülkemizde yürütülen adaptasyon çalışmalarında, guava soğuğa dayanıklılık özelliği ile ön plana çıkan tür olarak belirlenmiştir. Bu durum, ülkemiz koşullarında guava yetiştiriciliğinin diğer türlere göre daha risksiz olarak yapılabileceği sonucunu doğurmuştur. Ülkemizde sadece guava yetiştiriciliğine özgü kapama bahçeler bulunmamaktadır. Yetiştiriciliği yapılan genotiplerin ise önemli bir kısmı tohumla çoğaltılmış ve açılım (heterozigoti) göstermiştir. Bu durum ise genotipler arasında olgunlaşma zamanı, irilik, meyve şekli ve rengi bakımından farklılıklara neden olmuştur. Bu nedenle planlanan bu çalışmada, bu farklılığı avantaja dönüştürebilmek için Mersin ve Antalya'nın farklı ilçelerinde genotiplerin seleksiyonu, karakteristik özelliklerinin değerlendirilmesi ve tartılı derecelendirmeye göre ticari değeri olan genotiplerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca melezleme çalışmalarına da yer verilerek karşılıklı tozlama, kendileme ve açık tozlanmanın meyve tutumu üzerine etkileri incelenmiştir. Melezleme kombinasyonu sonucunda elde edilen meyvelerde, meyve et rengine göre tohum çimlendirme çalışmaları da yapılmıştır. Genotiplerin karakteristik özelliklerinin değerlendirilmesine yönelik yürütülen çalışmada, UPOV'da yer alan kriterlerinin bazıları dikkate alınmıştır. Morfolojik özelliklerde 10 kriter (ağaç dal durumu ve yaprak özellikleri), pomolojik özelliklerde ise 18 kriter (meyve fiziksel ve kimyasal özellikleri) değerlendirilmeye alınmıştır. Umut var genotiplerin belirlenmesinde ise tartılı derecelendirme yapılmış ve bu değerlendirmede meyve pomolojik özellikleri dikkate alınmıştır. Genotiplerin yakınlık derecelerinin belirlenmesinde ise temel bileşen analizi (PCA) ve hiyerarşik kümeleme analizi (HCA) yapılmıştır. Melezleme ile yürütülen çalışmada pembe ve beyaz meyve etine sahip genotipler arasında karşılıklı tozlama, kendileme ve açık tozlama çalışmaları yapılmıştır. Melezleme sonucunda meyve tutum oranları melezleme kombinasyonlarına göre belirlenmiştir. Tohum çimlendirme çalışmalarında ise çimlenme oranı, süresi, enerjisi ve indeksi meyve et rengine göre belirlenmiştir. Mersin ve Antalya illerinin farklı lokasyonlarında 550'den fazla guava genotipi gözlemlenmiş ve bunlardan ticari değeri olan 28 genotip değerlendirmeye alınmıştır. Genotipler incelendiğinde morfolojik özellik bakımından ağaç dal durumları % 45 oranında dik bulunmuş, yapraklarda ise %40 oranında en fazla mızrak şekilde olduğu saptanmıştır. Meyve pomolojik özelliklerde ise en dikkati çeken özellik meyve ağırlığı ve meyve tohum sayısı olmuştur. Tiplerin ticari değerinin ortaya konmasında morfolojik özelliklerden ziyade pomolojik özelliklerin ön plana çıktığı kaydedilmiştir. Yapılan temel bileşenler analizine (PCA) göre 28 genotip dört farklı grupta toplanmıştır. Melezleme çalışmalarında ana ebeveyn olarak pembe meyve etli genotiplerin kullanılması, beyaz tiplere göre daha başarılı bulunmuştur. Melezleme kombinasyonlarında ise en yüksek başarı oranı %90 ile açık tozlama çalışmasında belirlenmiştir. Tohum çimlendirme çalışmalarında ise melezlemede olduğu gibi pembe genotiplerin tohumlarının çimlenme oranı daha yüksek kaydedilmiştir. Bu oran pembe genotiplerde %71 (1505 adet) ve beyaz genotiplerde ise %29 (615 adet) olarak kaydedilmiştir. Tohum çimlendirme çalışmalarında melezlemeler sonucu elde edilen tohumlar ana ebeveynin meyve et rengine göre çimlenme oranı, süresi, enerjisi ve indeksi belirlenmiştir. Çalışma sonuçlarına göre pembe tiplerin (%71) tohumlarının, beyaz tiplere (%29) göre çimlenme oranı daha yüksek bulunmuştur. Araştırma sonucunda tartılı derecelendirmeye göre ilk beşe giren tipler sırasıyla P2-S1-A3 (74 puan), AHR-A10 (71 puan), P1-S13-A1 (70 puan), P3-S7-A2 (68 puan) ve P1-S12-A1 (66 puan) ticari değer yaratabilecek umut var tipler olarak belirlenmiştir. Umut var tiplerden P2-S1-A3 ile AHR-A10 PCA ve HCA analizlerinde bağımsız grup olarak yer almıştır.