İran heykeline genel bir bakış ve soyutlama eğilimleri

Abstract

Tarih boyunca İran sanatında heykel insanların gündelik hayatlarında kullandıkları ev eşyaları, aletler ve mimaride dekoratif yan elaman olarak hemen her dönemde varlık bulmuştur. Bununla birlikte İran'ın farklı bölgelerinde görülen kaya kabartmaları üzerinde kralların hayatları, savaşları, kazançlarını anlatan tasvirler görülür. Tasarımlarda çoğu zaman insanların inanç ve kültürünü gösteren simgesel ve mukaddes imgeler yer alırken, söz konusu formlar bugün de İran heykel sanatçılarına ilham kaynağı olmaktadır. İslam dininin başlangıcıyla beraber gelen yasaklardan dolayı, heykel hiçbir zaman realist figüratif biçimlemelerle uygulanamamış, deformasyon ve soyutlama yapılarak uygulanmıştır. İlerleyen dönemlere bakıldığında; Şah Reza Pahlavi döneminde İran-Avrupa kültürel ilişkilerinin gelişmesi sayesinde Avrupa sanatının etkileri İran sanatında da görülmeye başlanmıştır. Bu dönemde heykel artık özgür bir hareket alanına sahip olmuş, teknik açıdan ele alındığında da daha modern ilerlemeler gözlenmeye başlanmıştır. İran'a özgü olan "Saqqa-Khane" akımındayer alan sanatçıların, kültürel ve tarihi simgelerinin ve halk sanatının görsel öğelerini kullanarak, modern sanat ve geleneksel sanatlar arasındabağ kurdukları da gözlenmektedir. İslam Devrimi‟yle beraber başlayan İran-Irak savaşı, sanatta özellikle de heykel disiplininde on yıllık bir duraksamaya neden olmuştur. Bu süreçte yasağın sınırları çerçevesinde hareket eden sanat anlayışı yoğunlukla soyut biçimlendirmeler ya da anlatılara yönelmiştir. Günümüzde ise İran'da heykelsanatı geçirdiği bütün olumsuz evrelere rağmen daha özgür bir şekilde hareket olanağı bulmaktadır. Sanatçıların bilinçaltında yer alan ve binlerce yılın izini taşıyan kültürel soyut ve simgesel unsurların güncel yapıtlarda yer aldığı gözlenmektedir. Bu tezde İran soyut heykelinin anlatımı için tarih öncesi çağlardan başlayarak günümüze kadar olan süreç, dönemlerin nitelikleri bağlamında ele alınıp sanatçılar ve yapıtlarından hareketle incelelenerek, mevcut durum irdelenmiştir.