Türk kültüründe demircilik ve günümüz demirci ustalarının sosyolojik portreleri

Abstract

Bu araştırmada, demir madenciliğinin (demirin maden olarak çıkarılmasından, atölyede işlenmesine kadarki süreç), başta Türk toplumlarında olmak üzere sosyolojik açıdan yeri ve önemi araştırılmıştır. Çalışma tarihçi metotla tarama yöntemi ve nitel araştırma yöntemlerinden etnografik bakış açısıyla demirci ustalarına ulaşılmaya çalışılmıştır. Evren olarak Türk toplumlarındaki demirciler ve üretilen eserler incelenirken örneklemde Sivas, Adıyaman, Şanlıurfa, Diyarbakır, Erzincan, Denizli illeri demirci ustaları ve demirciliği sanat eserlerinde kullanan ressamlar oluşturmaktadır. Araştırmanın birinci bölümünde tarihsel süreç içindeki demir imgesinin Türk toplumundaki konumu literatür taraması yapılarak incelenmiştir. İkinci bölümde batı sanatındaki demir imgesi ve geçmiş zanaatkarlarından eserleri literatür ve görsel taraması yapılarak incelenmiştir. Üçüncü bölüm etnografik yöntemler kullanılarak iki adımda incelenmiştir. Birinci adımda Türk kültüründeki demir imgesinin toplumsal düzeydeki ve sanat eserlerindeki konumu incelenmiştir. Çalışmamızda Türk sanatı dışında, demirci ustalarını konu edinmiş resim örneklerine de yer verilmiş, diğer toplumlar için demirciliğin anlamı araştırılmıştır. Demir cevheri ve demirci ustaları, birçok toplumda, tarih boyunca büyük bir öneme sahip olmuştur. Tarih öncesi dönemlerde demirciye ve demir cevherine çeşitli kutsallıklar atfedildiği görülmektedir.Bu durumun ilk demir kullanımının göktaşları olmasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır. İlerleyen çağlarda demirci ve demir unsuru kutsallıklarını kaybetmiş; ama medeniyet oluşumunun baş aktörleri arasında varlıklarını sürdürmüşlerdir. Sanayi devrimiyle beraber bu durum ivme kazanmıştır. Tarih boyunca bütün kültürlerde önemli bir yeri olan ve zengin bir birikime sahip olan demirci motifinin; edebi, görsel, işitsel bütün sanatlarda yansımaları olduğu görülmektedir.