Mehmet Zekai Dede Efendinin ağır semai formunda bestelediği eserlerin usul-aruz vezin ilişkisi yönünden incelenmesi

Abstract

XVIII. yüzyılın önde gelen bestekârlarından Mehmet Zekâi Dede Efendi, Geleneksel Türk Müziğine yaşadığı dönemde damgasını vurmuş, Hammamizâde İsmail Dede Efendinin öğrenciliğinde mûsıkîde ustalaşmaya başlamış, hocasının ve devrin önde gelen birçok bestekârının takdirlerini kazanmıştır. Sanat hayatı boyunca değişik formlarda birçok eser besteleyen Mehmet Zekâi Dedenin Kültür Bakanlığı Devlet Klasik Türk Müziği nota arşivinde dini ve din dışı 206 eseri mevcuttur. Klasik Türk müziğinin büyük bestekarlarından Mehmet Zekâi Dede Efendinin 'Ağır Semai' formunda bestelenmiş 21 adet eseri bulunmaktadır. Bu araştırmada 'Ağır Semai' formunda bestelenen eserlerin usûl-arûz vezni ilişkisi açısından uyum içerisinde olup olmadığı, eserlerdeki güftelerin en çok hangi arûz kalıplarını kullandıkları ve bu kalıpların hangi usûl ile bestelendiğinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Çalışmada belirlenen ağır semai formunda bestelenmiş eserlerin içerik analizi yöntemiyle güftelerinin şekil özellikleri, usûl-arûz vezin ilişkisini gösteren şablon ve eser içerisindeki melodik düzümün gösterilmesine ayrıca yer verilmiştir. Bu amaç doğrultusunda araştırma, nitel bir araştırma olup sistematik tarama deseni ile desenlenmiştir. Araştırmada veriler doküman inceleme yoluyla toplanmış ve tema, betimsel analiz ve içerik analizleri ile analiz edilmiştir. Mehmet Zekâi Dedeye ait ağır semâi formundaki 21 eserin 10'u Mefûlü/ Mefâîlü/ Mefâîlü/ Feûlün, 5' i Fâilâtün/ Fâilâtün/ Fâilâtün/Fâilün, 2'si Müstefilâtün/ Müstefilâtün, 1'i Mefâîlün/ Fâilâtü/ Mefâîlün/ Fâilün, 1'i Mef'ûlü/ Fâ'ilâtü/ Mefâ'îlü/ Fâ'ilün ve 2'si Mefâîlün/ Mefâîlün/ Mefâîlün/ Mefâîlün vezninde bestelendiği tespit edilmiş olup, açık ve kapalı hecelerin eserler içerisindeki melodik dağılımının dengeli bir yapıda olduğu saptanmıştır. Bu eserlerden; Mefûlü/ Mefâîlü/ Mefâîlü/ Feûlün veznindeki eserlerin 4 tanesi aksak semai (10/8) usulünde, 4 tanesi ağır sengin semai (6/4) usulünde, 2 tanesi sengin semai (6/8) usulünde, Fâilâtün/ Fâilâtün/ Fâilâtün/ Fâilün vezninde olan 5 eser aksak semai (10/8) usulünde, Müstefilâtün/ Müstefilâtün vezninde 2 eser aksak semai (10/8) usulünde, Mefâîlün/ Fâilâtü/ Mefâîlün/ Fâilün vezninde bestelenmiş 1 eser ağır aksak semai (10/4) usulünde, Mefâîlün/ Mefâîlün/ Mefâîlün/ Mefâîlün vezninde bestelenmiş eserlerin 3 tanesi aksak semai (10/8) usulünde bir tanesi ise ağır aksak semai (10/4) usulünde bestelenmiştir.