Özet:
1960'lı yıllarda Türkiye entelektüelleri arasında ülkedeki temel sorunlar hususunda yoğun tartışmalar yaşandı. Bu sorunlar ülkenin geri kalmışlığının nedenleri, demokrasinin yerleşmemesi, sivil toplumun zayıflığı, devletin ceberut yapısı gibi konuları içermekteydi. Pek çok entelektüel bu sorunların cevabını tarihte aradı ve makro tarih teorileri sürdüler. Bu da Osmanlı İmparatorluğu'nun toprak rejimi ve ülkeyi kalkındırmak için yeni izlenmesi gereken yol gibi alt tartışmalara sebebiyet verdi. Pek çok sosyolog, siyaset bilimci, iktisatçı, tarihçi ve hatta roman yazarı –Kemal Tahir- bu tartışmalara bir yerinden dahil oldu. Doğan Avcıoğlu da bu tartışmaların en önemli köşelerinden birine sahip. Ortaya attığı tarih tezleri ve pratik güncel siyaset önerileri ile etkisi uzun yıllar sürecek tartışmalara zemin hazırladı. 6 ciltlik eseri Türklerin Tarihi, 2 ciltlik Türkiye'nin Düzeni ve Yön Dergisi yazıları sol muhteviyatta büyük etkiler bıraktı. Onun teorilerinin yerini daha iyi anlamak adına da yine önemli makro tarih teorilerine sahip kimi teorisyenler tezde incelendiler, eleştirildiler ve birbirleri ile karşılaştırıldılar. Başlıcaları TİP, MDD ve Yön olan bu sol hareketlerin temel teorileri en temel teorisyenlerinin başlıca eserleri dikkate alınarak iki bölümde incelendi. İlk bölümde TİP'e yakın olan Niyazi Berkes, Sencer Divitçioğlu ve İdris Küçükömer ve MDD'nin temel ideoloğu Mihri Belli ele alınmıştır. Bununla beraber sol teori öne sürmeseler de Şerif Mardin'in ve Metin Heper'in Osmanlı ve Türkiye siyasal yaşamına dair teorileri hem etkinlikleri hem de sol teorilerle karşılaştırılma amacı göz önüne alınarak birinci bölümde incelenmiştir. İkinci kısımda ise Doğan Avcıoğlu'nun en temel eserleri incelenerek Türkiye siyasal yaşamına dair teorisi detaylı olarak incelendi ve diğer teorilerle karşılaştırıldı. Hep Marksist anlayışına sahip olduğunu ileri süren bu teorilerin hangisinin Marksist tarih anlayışına yakın olduğu konusunda da bir tartışma ileri sürülecektir bu çalışmada. Bu teorisyenlerin oldukça verimli geçen yazın hayatlarındaki eserlerini incelemenin oldukça zahmetli bir iş olduğu gerçeğini de unutmayarak, bu çalışmada bu eserlerin içerik analizleri yapılmış, yorumsayıcı nitel bir çalışma yürütülmüştür.
