Özet:
İtil Bulgar Devleti'nin ekonomik gelişiminde anahtar rolü üstlenen İtil Nehri, Büyük İpek Yolu'nun kuzey kolunun en önemli bağlantı noktalarından biri olmuştur. İtil Nehri Hazar Denizi'ne akarak Kafkaslar vasıtasıyla İran'la, Türkistan-Harezm'den uzanan büyük ticaret yolunun üzerinde olması hasebiyle de Çin'e kadar bağlantı sağlamıştır. Yine İtil'in en büyük kolu olan Kama (Çulman), Yayık ve Batı Sibirya ile bağlantı sağlamıştır. İtil Nehri boyunca VI. yüzyıldan itibaren İskandinav ülkeleri ve Sâsânîler arasında başlayan ticaret, Varyag-Rusların da bu ticarete katılmalarıyla gelişmiş, IX-XIII. yüzyıllarda ise İtil Bulgar ülkesi uluslararası ticarî faaliyetlerinin yürütüldüğü bir merkez haline gelmiştir. İtil Bulgar Devleti'nin ticarî merkez haline gelmesinin en önemli sebebini devletin jeopolitik açıdan uygun bir bölgede kurulmuş olması oluşturmuştur. Zengin nehir ağı ile ticaret için uygun güzergâhlara sahip olan Orta İtil bölgesi, İtil Bulgar Devleti'nin kaderini tayin etmiştir. Bu bölgede gerçekleştirilen ticarette İtil Bulgar tüccarlarının oynamış oldukları aracı rolü ile İslam Dünyası'nın ihtiyaç duyduğu kuzey menşeli malların doğuya, aynı şekilde Doğu Avrupa ve Baltık ülkelerinin ihtiyaç duyduğu doğu menşeli malların kuzeye ve batıya aktarımı sağlanmıştır. İtil Bulgar Devleti bünyesinde gelişen ticaret, IX-XIII. yüzyıllarda Doğu Avrupa ticaret tarihi için büyük önem taşımıştır.
