Büyük ebeveyn ve torun ilişkileri : Çocuk bakım pratikleri üzerine bir araştırma

Abstract

Dünyada sağlık, nüfus, teknoloji, ekonomi gibi alanlarda yaşanan dönüşümler, aile kurumuna da yansımakta ve aile içi ilişkiler ile rollere yön vermektedir. Demografik alanda yaşanan değişiklikler, aile yapılanmasında en etkili olan dönüşümlerden biridir. Dünya çapında doğurganlık oranları giderek azalırken; ortalama ömür ise artan bir ivme göstermektedir. Nüfusun yaşlanmasına işaret eden bu durum, ailenin diğer üyelerinin aralarındaki ilişkilere olduğu gibi, büyük ebeveynlerle torunlar arasındaki ilişkilere de etki etmekte ve büyük ebeveynlerin torunlara yönelik rollerini değişime uğratmaktadır. Büyük ebeveyn ve torunlar arasındaki ilişkilerin yeni biçimler almalarında ve bu ilişkilerin yeni görevlere açık hale gelmesinde etkili olan esas unsur ise yeni aile düzenlemeleridir. Orta kuşakta yaşanan boşanmaların giderek yaygınlık kazanması, büyük ebeveynlerin aile içindeki öncelikli rollerinin torun bakımı olmasında etkili olan çağdaş bir problemdir. Büyük ebeveynler, ebeveynler çocuklarına etkili ebeveynlik yapmak ya da çocuklarının gelişim ihtiyaçlarını karşılamakta başarısız olduklarında torun bakım desteğinde önemli bir rol oynamaktadır. Büyük ebeveynliğin çocuk bakım sorumluluğunu içeren bir rol olarak şekillenmesinin ardındaki dinamiklerden bir diğeri, belki de en güçlüsü, orta kuşaktaki kadın istihdamıdır. Büyük ebeveynler, bakım ihtiyacını doğuran bu dinamiklerden hangisinin torunlarına bakım sağlamalarında etkin rol oynadığına bağlı olarak farklı yoğunlukta bakım sağlamaktadırlar. Ayrıca, uygun fiyatlı ve güvenilir kamu çocuk bakım desteğinin erişilebilirliği de büyük ebeveynlerin bakıma dahil olma derecelerine ve bağlantılı olarak sağladıkları bakımın niteliğine etki eder. Bu çalışmada, aile yapısı, aile içi ilişkiler ile görev ve sorumluluklarda değişikliklere yol açan eğilimler tartışılmış, bu eğilimlerin büyük ebeveynlik rolü ve sorumlulukları üzerindeki etkileri nitel araştırma teknikleri kullanılarak Antalya'da torunlarına bakım sağlayan büyükanneler üzerinden çözümlenmiştir. Büyükannelerle yapılan derinlemesine görüşmeler yoluyla, torun bakımı sağlamalarına yol açan koşullar anlaşılmaya çalışılmış ve çocuk bakımına dahil olma derecelerine bağlı olarak ortaya çıkan büyük ebeveynlik modelleri irdelenmiştir. Büyükannelerin tam zamanlı, düzenli ya da yardımcı bakım görevlerinin yaşamlarını nasıl etkilediği anlaşılmaya çalışılmıştır. Çalışmada ayrıca, büyük ebeveynlik deneyimini etkileyen unsurlar olarak büyük ebeveynlerin torunlarıyla ilişkilerinin kendi çocuklarıyla ilişkilerinden farklılıkları ortaya konulmuştur. Yapılan görüşmeler çözümlendiğinde, büyükannelerin çoğunlukla orta kuşak kadınların ev dışında ücret karşılığı çalışmaya başlaması nedeniyle aile içinde anne koruyucu ve çocuk bakımına yardımcı olarak konumlanıp, torunlarının bakımında sorumluluk aldıkları gözlenmiştir. Düzenli olarak torunlarının bakımında görev alan büyükannelerin gündelik yaşam pratiklerinin bu durumdan hem olumlu hem de olumsuz şekilde etkilendiği görülmüştür. Ayrıca, içerdiği tüm olumsuzluklarına rağmen büyükanneler büyükannelik rollerini genel olarak duygusal tatmin ile ilişkilendirmiştir. Büyükannelerin orta kuşakla ve torunlarla ilişkilerinde maliyeti yüksek davranışlardan kaçınma ve ödülleri en yükseğe çıkarma motivasyonuyla hareket ettiklerine işaret eden bu durum, torun bakım faaliyetinde mübadelenin işlerliğine yorulabilir.