Osmanlı Devlet’nde at yetiştiriciliği (1842-1918)

Abstract

Osmanlı Devletin'de at yetiştiriciliği konusundaki gelişmelerin çok önemli bir kısmı, devletin aynı zamanda büyük bir çözülme süreci yaşadığı XIX-XX. yüzyıllar arasında meydana gelmiştir. Atçılığın yeniden canlandırılmasına çalışıldığı bu süreci bir 'yeniden toparlanma' veya 'nekahet dönemi' olarak nitelemek mümkündür. Zira eskiden büyük bir üretim mecrası olan Osmanlı coğrafyasının yetiştiricilikteki önemi, XIX. yüzyıl başlarından itibaren hızla azalmıştır. 1850'li yıllara gelindiğinde ise Osmanlı atlarının gerek nitelik yönünden gerekse sayı bakımından ciddi bir gerilemeye maruz kaldığı görülmektedir. Özellikle 1853-1856 Kırım Savaşı sonrasında takip edilen ıslah ve üretim politikalarının neden olduğu bu gerileme, 93 Harbi olarak da adlandırılan 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'na kadar sürmüştür. 93 Harbi sonrasında ise savaşın neden olduğu kayıplarla birlikte azami boyuta ulaşmıştır. Böylece "cephedeki askere savaşacak at tedarik etme sorunu" devletin XX. yüzyıla kadarki temel askerî problemi haline gelmiştir. Osmanlı yönetici eliti, atın ordunun bel kemiğini oluşturması nedeniyle, 1860'lardan itibaren artan düzeyde hissedilen ve 1877-1878 Savaşı'nda doruk noktasına ulaşan bu soruna çözüm yolları aramıştır. Yapılan düzenlemelerle birlikte orduya hayvan tedarik edecek güvenilir ve daimi kaynaklar üretilmeye çalışılmıştır. Bu nedenle XIX. yüzyıl ortalarından I. Dünya Savaşı sonlarına kadar uzanan süreci, aynı zamanda yetiştiricilik faaliyetlerinin hükümet nezdinde büyük bir öneme sahip olduğu ve canlandırılmasına gayret gösterildiği özel bir süreç olarak değerlendirmek mümkündür. "Osmanlı Devleti'nde At Yetiştiriciliği (1842-1918)" başlıklı söz konusu çalışmada, Osmanlı Devleti'nin XIX-XX. yüzyıllarda at yetiştiriciliğinin geliştirilmesi amacıyla aldığı tedbirlerle bu amaca hizmetle açtığı kurumların gün yüzüne çıkarılması hedeflenmektedir. Konu geniş bir perspektifte ele alınarak bir yandan başlıca üretim merkezleriyle bunların yetiştiricilik potansiyelleri ortaya çıkarılmaya çalışılmış, diğer yandan yetiştiriciliğin gelişimi amacıyla yapılan yasal düzenlemeler, açılan yetiştiricilik kurumları, takip edilen ıslah ve üretim yöntemleri, uygulanan teşvik tedbirleri ve at ihracatı gibi konunun diğer önemli başlıkları hakkındaki gelişmeler incelenmiştir. Araştırmaya yön veren ana kaynağı, Osmanlı arşiv kayıtları oluşturmuştur. Yapılan çalışmanın, Türkiye Cumhuriyeti'nin Osmanlı Devleti'nden devraldığı at varlığının niteliği ve niceliği konusundaki araştırmalara yön vereceği ümit edilmektedir.