Yükseköğretimde örgütsel toksisite: kaynakları, etkileri ve başa çıkma stratejileri

Abstract

Bu araştırmanın genel amacı, öğretim elemanlarının örgütsel toksisite algılarını, toksisitenin algılanan etkilerini ve örgütsel toksisite ile başa çıkma stratejilerini anlamak ve belirlemektir. Araştırma deseni, önce nitel sonra nicel verilerin toplandığı keşfedici karma yöntem modelinde tasarlanmıştır. Olgubilim deseninde yürütülen nitel araştırmanın çalışma grubunu, Akdeniz Üniversitesinde çeşitli akademik birimlerde görev yapan "kartopu veya zincir" örnekleme yoluyla seçilen 40 öğretim elemanı oluşturmaktadır. Nitel veriler alanyazın taraması, uzman görüşleri ve pilot uygulamaya dayalı olarak oluşturulan yarı yapılandırılmış bireysel görüşme formu ile toplanmış; betimsel analizi yöntemiyle çözümlenmiştir. İlişkisel tarama modellerinden korelasyonel ve nedensel karşılaştırma türü tarama modelleri benimsenmiş olan araştırmanın nicel boyutundaki çalışma evrenini, Akdeniz Üniversitesi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi ve Süleyman Demirel Üniversitesinde çeşitli akademik birimlerde görev yapan 3549 oluşturmaktadır. Araştırmanın örnekleminde ise, tabakalı örnekleme tekniği ile seçilen 707 öğretim elemanından veriler toplanmıştır. Araştırmanın nicel verileri, nitel araştırma bulguları ve alanyazın taramasına dayalı olarak araştırmacı tarafından geliştirilen "Algılanan Örgütsel Toksisite Ölçüm Aracı", "Toksisitenin Algılanan Etkisi Ölçüm Aracı" ve "Toksisiteyle Başa Çıkma Ölçüm Aracı" ile toplanmıştır. Araştırmanın nitel boyutunda elde edilen sonuçlara göre, öğretim elemanlarının örgütsel toksisiteye ilişkin görüşleri narsist, saldırgan, etik dışı ve katı davranışlar; toksisitenin algılanan etkilerine ilişkin görüşleri açığa vurma, olumsuz duyguları yineleme ve ilişkiyi kesme; toksisiteyle başa çıkmaya yönelik görüşleri ise kaçınma, direnme, sosyal destek ve çatışma alt temaları çerçevesinde incelenmiştir. Ayrıca örgütsel toksisite metaforları ile de öğretim elemanlarının bilişsel imgeleri ortaya konulmuştur. Araştırmanın nicel bulgularına göre; etik dışı davranışlardan kaynaklanan toksisitenin açığa vurma, olumsuz duyguları yineleme ve ilişkiyi kesme; katı davranışlardan kaynaklanan toksisitenin de açığa vurma boyutunu anlamlı bir şekilde yordadığı tespit edilmiştir. Ayrıca, direnme stratejisinin narsist, etik dışı ve katı davranışlardan kaynaklanan toksisite ile ilişkiyi kesme boyutları; sosyal destek stratejisinin narsist, etik dışı ve katı davranışlardan kaynaklanan toksisite ile toksisitenin algılanan etkilerini oluşturan tüm boyutlar; kaçınma stratejisinin etik dışı davranışlardan kaynaklanan toksisite ile açığa vurma boyutu; çatışma stratejisinin de katı davranışlardan kaynaklanan toksisite boyutu tarafından yordandığı ortaya çıkmıştır. Araştırmada ayrıca seçilen kimlik değişkenlerinin örgütsel toksisite algıları, toksisitenin algılanan etkileri ve örgütsel toksisite ile başa çıkma stratejileri üzerine etkileri de incelenmiştir.