Özet:
Bu çalışmada antik çağlardan başlayıp günümüze kadar etkisini hissettiren hac seyahatlerinin turistlere yaşattığı deneyimler üzerine bir inceleme yapılmıştır. Günümüzde hac seyahatleri, belirli dini güdülerle çıkılan seyahatler olmaktan çıkıp gittikçe popülerleşen bir turizm faaliyeti olmaya başlamıştır. Geçmişin kadim dinlerine ait hac merkezlerini ziyaret edenlerin profilleri zamanla değişmiştir. Bunun sebeplerinden biri söz konusu yerlerde yaşanılan deneyimlerin tüm insanlar arasında ortak hislere yol açmasıdır. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı, bir hac merkezini ziyaret eden turistlerin yaşadıkları deneyimleri ortaya çıkarmak ve bu deneyimleri ölçebilecek bir ölçüm aracı geliştirmektir. Çalışmanın ana sahası olan Meryem Ana Kilisesi özellikle antik çağ ve Hıristiyanlık dönemlerine ait dini rolü olan kült alanların yaygın olduğu bir yerdedir. Bu alanlara örnek olarak, Efes Antik Kenti, St. John Bazilikası ve Meryem Ana Evi gösterilebilir. Dolayısıyla bu alanlara yapılan ziyaretlerde yaşanılan deneyim, diğer turistik alanlarda yaşanılan deneyimlerden farklılık gösterebilmektedir. Bu bilgiler ışığında çalışma üç temel bölüme ayrılmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde, deneyim kavramı üzerine durulmuş ve turist deneyimi ile ilgili literatürde mevcut çalışmalara ait derlemeler yapılmıştır. İkinci bölümde, genel olarak din kavramı açıklanmaya çalışılmış ve geliştirilen modellerle birlikte, farklı hac ritüelleri ve destinasyonlarından bahsedilmiştir. Üçüncü bölümde, araştırmanın yöntemiyle ilgili bilgiler verilmiş olup ölçek geliştirme süreciyle ilgili yapılan analizler ve bulgulara yer verilmiştir. Analizler sonucunda geliştirilen 'Hac Turizmi Deneyimi Ölçeği'nin altı temel boyuttan oluştuğu sonucuna varılmıştır. Bunlar sırasıyla, 'dini deneyim', 'fiziksel deneyim', 'içsel deneyim', 'tarih-hikâye', 'seyahat organizasyonu' ve 'personel'dir. Çalışmanın son bölümünde, sonuçlardan elde edilen çıkarımların yardımıyla ileride yapılacak çalışmalara yönelik önerilerde bulunulmuştur.
