Özet:
Bir milletin milli, medeni ve fikri uyanışında basın büyük bir göreve sahip olmuştur. Halkın sosyal alanda gelişimine, eğitim ve kültür seviyelerinin yükseltilmesine hizmet eden basın, aynı zamanda toplumla iletişimin temel araçlarından biri olmuştur. Azerbaycan'ın basın tarihinde Molla Nasreddin dergisi toplumsal siyasi düşüncelerin gelişiminde önemli bir rola sahip olmuştur. Dergi Azerbaycan'ın ilk Mizah dergisi olmasıyla birlikte, milli mücadelenin, toplumun genel sorunlarını ele alan değerli bir mecmua görevini üstlenmiştir. Molla Nasreddin 1906 yılında Tiflis'te yayımlanmaya başlasa da yayın hayatını üç farklı şehirde 1931 yılına kadar devam ettirmiştir. Derginin yayım hayatı 1906-1917 yılları Tiflis, 1921 yılı Tebriz ve 1922-1931 yılları Bakü olmak üzere üç dönemi kapsamaktadır. Zaman zaman Çar Rejimi tarafından kapatılsa da dergi, yirmi beş yıl yayım hayatını sürdürmeyi başarmıştır. Derginin editörlüğünü Celil Memmedkuluzade yapmış. Bu mecmuanın oluşumunda, yayıma devam etmesinde büyük çaba sarf eden yazar, Molla Nasreddin'in fikir babası olmuştur. Kara mizahı kullanarak toplumun sorunlarına değinen dergi, en çok kadının toplumdaki yeri; dil, din ve eğitimdeki aksaklıkları ele almış, bu sorunlara çözümler aramayı amaçlamış. Araştırmada Azerbaycan basınında ilk gazete çalışmaları incelenmiş, Azerbaycan'ın ilk Milli Gazetesi olan Ekinci gazetesinin yayım hayatı ve Ekinci'den Molla Nasreddin dergisine kadar yayımlanan gazete ve dergilerin faaliyetleri değerlendirilmiştir. Bunun yanı sıra çalışmanın gayesini kapsayan Molla Nasreddin'in oluşum süreci, derginin ele aldığı ana konulara değinilmiş, Mirze Celil ve Molla Nasreddincilerin basın mücadeleleri çözümlenmiştir.Molla Nasreddin dergisinin ciddi sansürün uygulandığı bir dönemde milli düşünceyi ve ana dilini koruması nedeniyle Azerbaycan basınında çok önemli role sahip olduğu kanatine varılmıştır. Aynı zamanda Azerbaycan basın tarihinde "Mizah" unsurunun oluşumu ele alınmış, "Kadın", "Din ve Eğitim" konularını içeren karikatürlerin Göstergebilimsel çözümlemesi yapılmıştır. Karikatürlerin göstergebilimsel çözümlenmesi sonucunda toplumda kadına "gereksiz eşya" muamelesinin yapıldığı, dönemde kadına değer verilmediği, gözlemlenmiştir. Bunun yanısıra yalancı mollaların, hocaların uydurdukları hurafelerle din altında insanların vicdanı duygularının sömürülmeye çalışıldığı, dinin çıkar uğruna kulanıldığı ve eğitimin toplum için gerekli olduğu sonucuna varılmıştır.
