Yapım aşamasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözüm yolları: KIK ve FIDIC dokümanları üzerinden bir karşılaştırma

Abstract

İnşaat sektörünün en büyük problemlerinden birisi olan uyuşmazlıklar genellikle sözleşme sonrasında, yapım sürecinde yüklenici ve işveren arasında oluşarak süreci olumsuz yönde etkilemektedir. Türk inşaat sektörünün en büyük işvereni olan kamunun taraf olduğu projelerde uyuşmazlıklara oldukça sık rastlanılmaktadır. Bu uyuşmazlıklar henüz oluşmadan önlenemezse veya oluştuktan sonra hızla çözümlenemezse temel proje hedefleri olan süre, maliyet ve kalite hedefleri olumsuz yönde etkilenmektedir. Bu durum da kamu kaynaklarının etkin kullanımı ilkesiyle çelişmektedir. Kamunun taraf olduğu yapım işlerinde tabi olunan Kamu İhale Kanunu (KİK), Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu (KİSK) ve bu kanunlarla bağlantılı olan yönetmelikler olası bir uyuşmazlık durumunda izlenecek prosedürleri içermektedir. Ancak bu prosedürler uyuşmazlıkların giderilmesi hususunda yetersiz kalmaktadır. Diğer yandan, uyuşmazlık çözümü konusunda standart prosedürler geliştirip uygulayan ve başarılı sonuçlar alan Birleşmiş Mühendisler Sözleşme Dokümanları Komitesi (Fédération Internationale des Ingénieurs Conseils- FIDIC) bu konuda olumlu bir örnek teşkil etmektedir. FIDIC, 2017 yılında yeni basımlarını yayınladığı standart formlarında uyuşmazlıkları henüz oluşmadan çözümlemeyi amaçlayan uyuşmazlık kaçınma ve karar kurulunu (UKKK) ortaya çıkarmıştır. Bu kurul sözleşmeyle birlikte kurulmakta, standart saha ziyaretleri ve toplantılarla sürecin bir parçası olmakta, işveren ve yüklenici arasında olası bir uyuşmazlık fark ettiğinde gayri resmi olarak çözümlemeyi amaçlamaktadır. Uyuşmazlıktan kaçınmanın mümkün olmadığı durumlarda ise hızla soruna müdahale edilerek bu kurul tarafından uyuşmazlık çözüme ulaştırılır. Tahkime ancak tarafların UKKK kararından memnun olmadığı durumda başvuruda bulunulabilir. Bu çalışmanın amacı, inşaat sektöründe yapım aşamasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözüm yollarından olan uyuşmazlık kurullarının incelenmesi, KİK ve FIDIC dokümanlarında tanımlanan uyuşmazlık çözüm süreçlerinin maliyet, süre ve kalite kriterleri üzerinden karşılaştırılarak KİK'in eksik yönlerinin tespit edilmesidir. Kamunun taraf olduğu yapım işlerinde kullanılan KİK, KİSK ve bu kanunlarla doğrudan bağlantılı alt dokümanlardan olan Yapım İşlerine Ait Tip Sözleşme (YİTS), Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) ve dolaylı olarak bağlantılı olan Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yüksek Fen Kurulu Başkanlığının Çalışma Usul ve Esasları Yönetmeliği (YFKY) çalışma kapsamına alınmıştır. FIDIC tarafında ise kamunun da esas olarak kullandığı geleneksel proje teslim sistemine uygun olan Kırmızı Kitap, genel maddeler ve alt dokümanlar Uyuşmazlık Kaçınma ve Karar Anlaşması Genel Şartnamesi (UKKK GŞ), Uyuşmazlık Kaçınma ve Karar Kurulu Usul Kuralları (UKKK Kuralları) bu kapsama dahil edilmiştir. Bu araştırmada, nitel araştırma yöntemlerinden birisi olan doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemle ilk aşamada Türk yapı mevzuatı ve FIDIC dokümanları uyuşmazlık çözüm süreci yönü ile analiz edilmiştir. Sonraki aşamada FIDIC ve KİK uyuşmazlık çözüm sürecinin süre, maliyet ve kalite kriterleri yönünden karşılaştırmalı analizi yapılmıştır. Çalışma sonucunda, KİK'te uyuşmazlık çözümüne ilişkin hususların farklı dokümanlarda dağınık bir şekilde ele alındığı, yüklenici ve idare arasında bir eşitsizliğin söz konusu olduğu tespit edilmiştir. Maliyet açısından KİK ve FIDIC dokümanları karşılaştırıldığında, KİK'te uyuşmazlık çözümü için bir bütçe ayrılmadığı, FIDIC'te UKKK kullanımının projenin ilk bütçesini arttırdığı görülmüştür. Ancak bu maliyetle ileride oluşacak resmi yargı masraflarının önüne geçilmektedir. Süre yönünden karşılaştırıldığında, KİK'te uyuşmazlık çözümü için Yüksek Fen Kurulu'na (YFK) başvurulabiliyor olsa da bu başvuru zorunlu değildir ve esas uyuşmazlık çözüm yolu resmi yöntemlerdir. Resmi yöntemler de çözüme ulaşması uzun süren, maliyetli olan ve taraflar arasındaki ilişkiyi zedeleyen yöntemlerdir. FIDIC'te ise UKKK sözleşme aşamasında kurulduğu için hem uyuşmazlıktan kaçınmayı sağlar hem de kaçınılamayan uyuşmazlıkları hızla çözüme ulaştırır, tahkime olan ihtiyacı azaltır. Kalite açısından değerlendirildiğinde UKKK kullanımının doğrudan ve dolaylı olarak projenin kalitesine olumlu etkisi olduğu tespit edilmiştir. Çalışma sonuçları FIDIC tarafından 1995 yılından beri revize edilerek kullanılan uyuşmazlık kurulu kavramının KİK mevzuatına uyarlanmasının kamu yapım projelerindeki uyuşmazlık sorununu süre, maliyet ve kalite açısından oluşturacağı faydalarla büyük ölçüde çözümlemeye katkı sağlayacağını ortaya koymaktadır. Bu uygulama aynı zamanda mahkemeler üzerindeki iş yükünü de önemli ölçüde azaltacaktır. Türkiye'de özel sektörün de KİK'in standart sözleşmelerini kullanması nedeniyle UKKK kullanımının daha da yaygınlaşacağı öngörülmektedir.