Bağrıbütün kavunu (Cucumis melo L.)’nun morfolojik ve fenolojik özelliklerinin belirlenmesi

Abstract

Türkiye Dünya'nın ikinci en büyük kavun üretici ülkesi olup ikincil gen merkezi konumundadır. Farklı araştırıcılar tarafından; ülkemizin yerel kavun popülasyonları bakımından oldukça zengin olduğu değişik çalışmalarda belirtilmektedir. Bu yerel zenginliklerimizden birisi de Yozgat İli Aydıncık İlçesi'nde yaygın olarak yetiştirilen yerel ismiyle "Bağrıbütün" kavunudur. Yozgat İli Aydıncık İlçesi'nden toplanan Bağrıbütün kavununun morfolojik ve fenolojik özellikleri Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Arazisinde yürütülerek Yüksek Lisans Tez Araştırması kapsamında ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırma kapsamında Yozgat İli Aydıncık İlçesi'nden toplanan Dingiltepe, Çataltepe, Kalealtı, Deveci, Otağçe, Ağtepe, Kermelik genotipleri ile ticari olarak satışı yapılan Çıtırex F1 (Galia tipi) ve Deniz F1 (Ananas tipi) çeşitleri bitkisel materyal olarak kullanılmıştır. Bağrıbütün kavunu genotiplerinin morfolojik ve fenolojik özelliklerinin belirlenmesinde fidede 12, gövdede 5, yaprakta 8, çiçekte 10, meyvede 37 ve tohumda 8 kriterde olmak üzere toplamda 80 kriter incelenmiştir. Genotipler tesadüf parselleri deneme desenine göre 4 tekrarlamalı ve her tekrarda 8 bitki olacak şekilde 140x100 cm dikim mesafelerine göre dikilmiştir. Bu Yüksek Lisans Tez Araştırmasından elde edilen veriler SAS (versiyon 9.0) istatistik paket programında analiz edilmiştir. Bağrıbütün kavunu genotipleri ticari genotiplerle kıyaslanarak morfolojik ve fenolojik özellikleri ortaya çıkartılmıştır. Bununla birlikte Bağrıbütün kavununun kendi içerisindeki genotiplerle aralarındaki morfolojik ve fenolojik ilişkiler ortaya çıkarılmıştır. Elde edilen morfolojik ve fenolojik veriler yardımıyla, toplanan bu kavun materyallerinin özellikleri belirlenmiş ve ileride ıslah çalışmalarında kullanılmak üzere önemli gen kaynakları belirlenmiştir. Bağrıbütün kavunu genotiplerinden elde edilen sonuçlara göre yaprak şekli; bütün, çiçek tipi; andoromonoik, meyve yüzeyi; düz, meyve ucu şekli; düz, meyve ağırlığı (g); 1210-2878 g, meyve boyu (cm); 12.98-14.73 cm, meyve eni (cm); 13.53-16.73 cm, meyve et yapısı; lifli-jelatimli, meyve aroması; kokulu, SÇKM (%); % 12.50-14.40, pH (%); %4.85-6.78, TEA (%); 0.12-0.14, bitki başına verim (g); 877.69-2230.46 g, verim (g); 1991.50-794.78 g, meyve et rengi; turuncu, dilimlik; dilimli, dilim rengi; yeşil, 100 adet tohum ağırlığı (g); 1.02-1.27 g aralığında değerlerde saptanmıştır. Elde edilen veriler sonucunda bağrıbütün genotiplerinden olumlu sonuçlar elde edilmiş olup meyve eti turuncu, meyve aroması kokulu, SÇKM değerlerinin yüksek ve çekirdek evi toplu bulunması nedeniyle ıslah çalışmaları için ümitvar olacağı tahmin edilmektedir. Elde edilen verilerin kavunda gen kaynaklarının yönetiminde kolaylık sağlayacağı, gen bankalarının ve ıslahçıların işlem gücü ve masraflarını büyük ölçüde azaltacağı ve ıslah çalışmalarına kaynak oluşturacak genotiplerin belirlenmesinde faydalı olacağı düşünülmektedir.